«Υποστατική ένωση» στο πρόσωπο του Ιησού Χριστού και «αντίδοση ιδιωμάτων»Του Μητροπολίτου Γόρτυνος Ιερεμία

(Με αφορμή μία δογματική «διένεξη»
και μικρή συμβολή σ᾽ αυτήν)

1. Το σημερινό μας μάθημα, αγαπητοί μου νέοι και νεάνιδες της πνευματικής μας ομάδος, θα είναι δογματικό. Χωρίς να αναφέρω πρόσωπα και πράγματα, θα λάβω αφορμή από μία τελευταία δογματική «διένεξη» μεταξύ θεολογούντων προσώπων, για να προσφέρω σε σας με απλότητα ένα μάθημα αναφερόμενο στο πρόσωπο του Κυρίου μας Ιησού Χριστού, γύρω από το Οποίο ήταν η «διένεξη» αυτή, όπως την είπα. Θα έλεγα ότι είναι καλό να υπάρχουν τέτοιες έντονες συζητήσεις, γιατί αυτό σημαίνει θεολογική ευαισθησία, σημαίνει θεολογικό ενδιαφέρον και έτσι δημιουργούνται τελικά και στους αδιαφόρους θεολογικά ενδιαφέροντα.


Επιθυμώ, φίλοι μου, να αγαπάτε τα θεολογικά μαθήματα και ο γενικός σκοπός των μαθημάτων μας εδώ είναι να γνωρίσετε την ορθόδοξη θεολογία. Τα δογματικά θέματα είναι πολύ σοβαρά, γιατί εκφράζουν την πίστη μας. Καί πρέπει να προσέχουμε, πολύ πρέπει να προσέχουμε στην διατύπωση των αληθειών της πίστης μας, γιατί μία εσφαλμένη διατύπωση ερμηνεύεται από τον άλλο ως αίρεση.

2. Το δογματικό θέμα, το οποίο θα μελετήσουμε σήμερα με αφορμή μια φραστική διαφωνία κάποιων θεολογούντων προσώπων, είναι γύρω από το πρόσωπο του Κυρίου μας Ιησού Χριστού. Γιά τον Ιησού Χριστό μας, αγαπητοί μου φίλοι, πιστεύουμε ότι είναι Υιός του Θεού, το δεύτερο πρόσωπο της Αγίας Τριάδος. Είναι θείο πρόσωπο με θεία φύση. Ακόμη πιστεύουμε ότι ο Υιός του Θεού έγινε άνθρωπος. Έλαβε και ανθρώπινη φύση. Το θείο Του πρόσωπο δηλαδή ή η υπόστασή Του – όπως το λέμε διαφορετικά το πρόσωπο –, μαζί με την θεία φύση που είχε ως Θεός, έλαβε και άνθρώπινη φύση. Δύο φύσεις, λοιπόν, η θεία και η ανθρώπινη φύση, ενώθηκαν στο ένα πρόσωπο, στην μία υπόσταση, του Υιού του Θεού. Αυτό είναι ένα μεγάλο θαύμα. Θαύμα, κατά πρώτον, είναι το ότι η άφθαρτη και αθάνατη θεία φύση ενώθηκε με την φθαρτή και θνητή ανθρώπινη φύση.

Αυτό ο Πλάτων δεν το δεχόταν, γιατί το είχε πεί και το είχε γράψει ότι «Θεός ανθρώπω ου μίγνυται» (Συμπόσιον, 202ε-203α). Καί είναι έπειτα μεγάλο θαύμα η ένωση των δύο φύσεων στο πρόσωπο του Ιησού Χριστού, γιατί κάθε φύση προϋποθέτει και ένα πρόσωπο. Αφού λοιπόν στην περίπτωση του Ιησού Χριστού έχουμε δύο φύσεις, έπρεπε λογικά να έχουμε και δύο πρόσωπα. Όχι! Ένα το πρόσωπο του Ιησού Χριστού με δύο φύσεις. Ο Κύριος Ιησούς Χριστός είναι «διπλούς την φύσιν, αλλ᾽ ου την υπόστασιν», όπως ψάλλει η Εκκλησία μας. Αυτό το θαύμα, αγαπητοί μου νέοι, έγινε στην Κοιλία της Θεοτόκου. Γι᾽ αυτό και ένας πατέρας της Εκκλησίας μας, ο Κύριλλος Αλεξανδρείας νομίζω, την Κοιλία της Παναγίας μας την ονομάζει «εργαστήριον ενώσεως των δύο φύσεων», της θείας και ανθρώπινης φύσης! Το ξαναλέγω: Το να ενωθούν δύο φύσεις σε ένα μόνο πρόσωπο, αυτό είναι ένα μεγάλο θαύμα και αυτό το θαύμα έγινε ΜΟΝΟ στο πρόσωπο του Ιησού Χριστού!

3. Παρακαλώ, αγαπητοί μου φίλοι, σκεφθείτε το καλά αυτό και νοήσατέ το, γιατί είναι δόγμα της πίστης μας: Στο ένα πρόσωπο του Ιησού Χριστού, του Υιού του Θεού που σαρκώθηκε στην Παναγία μας, είναι ενωμένες δύο φύσεις, η θεία και η ανθρώπινη. Οι δύο αυτές φύσεις ενώθηκαν στον Ιησού Χριστό «υποστατικώς», γιατί είπαμε ότι το πρόσωπο λέγεται και υπόσταση. Καί οι δύο φύσεις στο πρόσωπο του Χριστού είναι «αχωρίστως ηνωμέναι», όπως το λέγει η Δ´ Οικουμενική Σύνοδος. Δηλαδή: Άπαξ και ενώθηκε η θεία με την ανθρώπινη φύση στο πρόσωπο του Ιησού Χριστού δεν χωρίστηκαν έπειτα ποτέ και θα μένουν έτσι ενωμένες εις τον αιώνα. Όπως ο Χριστός αναστήθηκε με την σάρκα Του και αναλήφθηκε στους ουρανούς με την σάρκα Του, έτσι με την σάρκα Του πάλι θα έρθει να κρίνει ζώντας και νεκρούς (Ματθ. 25,31).

Αυτό σημαίνει το «αχωρίστως ηνωμέναι» περί των δύο φύσεων του Χριστού της Δ´ Οικουμενικής Συνόδου. Η ενότητα αυτή των δύο φύσεων στο πρόσωπο του Χριστού, δεν καταργήθηκε ούτε με τον θάνατό Του. Με τον θάνατο του Ιησού Χριστού στον Γολγοθά χωρίστηκε η ψυχή του Χριστού από το σώμα Του. Αυτό σημαίνει θάνατος, ο χωρισμός της ψυχής από το σώμα.

Αλλά ενώ χωρίστηκε η ψυχή του Χριστού από το σώμα Του με τον θάνατό Του, δεν χωρίστηκε όμως η θεότητά Του ούτε από την ψυχή Του ούτε από το σώμά Του. Το σώμα του Χριστού ενωμένο με την θεότητά Του ήταν στον τάφο και η ψυχή του Χριστού, ενωμένη πάλι με την θεότητά Του, κατέβηκε στον Άδη. Αυτήν την στενή ενότητα των δύο φύσεων στο πρόσωπο του Χριστού ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός την ονομάζει «περιχώρησιν». Καί όπως πρέπει να νοήσουμε καλά την περιχώρηση των προσώπων της Αγίας Τριάδος για να αποκρούουμε τις αντιτριαδικές αιρέσεις, έτσι πρέπει να νοήσωμε καλά και την περιχώρηση των δύο φύσεων στο πρόσωπο του Χριστού για την αναίρεση των κακοδοξιών περί του Χριστού. Το δόγμα της ενώσεως των δύο φύσεων στον Ιησού Χριστό είναι σωτηριώδες για μας θέμα, γι᾽ αυτό και πρέπει να προσέχουμε γενικά όλα τα δόγματα, γιατί μας χαράσσουν την οδό της σωτηρίας μας. Γιατί όπως ο Χριστός με την υποστατική Του ένωση έχει την ανθρώπινη βούλησή Του ενωμένη τελείως με την θεία, έτσι και ημείς, με την Χάρη του Θεού, πρέπει να ενώσουμε το θέλημά μας πολύ στενά με το θείο θέλημα και να εμμένουμε πάντα στην ένωση αυτή (βλ. Ρωμ. 8,29).

Καί ένα άλλο ακόμη πρέπει να σας πω, φίλοι μου, σχετικά με τις δύο φύσεις του Χριστού, την θεία και την ανθρώπινη: Είναι και οι δύο τέλειες. Είναι ακέραιες και πλήρεις. Η θεία φύση δηλαδή του Υιού του Θεού με την ένωσή της με την ανθρώπινη φύση έμεινε αναλλοίωτη. Ούτε μειώθηκε ούτε τελειώθηκε προσλαμβάνοντας την ανθρώπινη φύση. Μόνο η ανθρώπινη φύση τελειώθηκε με την υποστατική της ένωση με την θεία φύση. Αφού λοιπόν και μετά την ένωσή τους στο πρόσωπο του Χριστού οι δύο φύσεις είναι τέλειες, ο Ιησούς είναι τέλειος Θεός και τέλειος άνθρωπος, όμοιος κατά πάντα με ημάς, πλην της αμαρτίας. Γι᾽ αυτό και λέγεται Θεάνθρωπος.

4. Καί τώρα ερχόμαστε στο τελευταίο σημείο, το οποίο δίνει καθαρή απάντηση στην «διένεξη», όπως την είπα, κάποιων θεολογούντων και η οποία έδωσε αφορμή σε μας για το σημερινό μας μάθημα. Παρακαλώ προσέξτε: Επειδή οι δύο φύσεις του Ιησού Χριστού, η θεία και η ανθρώπινη, είναι τόσο στενά συνδεδεμένες, όπως είπαμε· ή, επειδή και οι δύο φύσεις του Ιησού Χριστού είναι ενωμένες στο ίδιο πρόσωπο («υποστατική ένωση»), ή, πιο σύντομα και απλούστερα, επειδή το ίδιο πρόσωπο είναι ο φορεύς και των δύο φύσεων, ως επακόλουθο και συνέπεια αυτού έχουμε την «αντίδοση» ή την «κοινοποίηση» των ιδιωμάτων. Αυτό σημαίνει ότι στον Ιησού Χριστό, ως εις Θεό, αποδίδονται ιδιώματα (χαρακτηριστικά) της ανθρώπινης φύσης και στον Ιησού Χριστό ως εις άνθρωπο αποδίδονται ιδιώματα (χαρακτηριστικά) της θείας φύσης. Έτσι, μπορούμε να πούμε για τον Υιόν του Θεού, τον Κύριο ημών Ιησού Χριστό, ότι είναι «παιδίον προαιώνιον» και «άνθρωπος άναρχος», όχι γιατί ως παιδίον είναι προαιώνιον και ως άνθρωπος είναι άναρχος, αλλά επειδή όντας Θεός προαιώνιος και άναρχος, έγινε με την σάρκωσή του παιδίον (βλ. Μ. Αθανασίου, 26,1116). Όταν ονομάζουμε τον Ιησού Χριστό «Υιόν του Θεού» και «Θεόν», λόγω της θεία Του φύσεως, τον ονομάζουμε επίσης και με ιδιώματα της ανθρώπινης φύσης Του, λέγοντάς Τον «Κύριον της δόξης εσταυρωμένον» (Α´ Κορ. 2,8).
Κατά τα παραπάνω, λόγω της περιχωρήσεως των δύο φύσεων στο πρόσωπο του Ιησού Χριστού, μπορούμε να πούμε, για παράδειγμα, ότι έπαθε ο Θεός. Να πούμε την φράση ότι ο Ιησούς Χριστός έγινε για την σωτηρία μας «Θεός παθητός» (βλ. και Πραξ. 26,23).

Εννοείται βεβαίως ότι έπαθε η ανθρώπινη φύση Του, διότι η θεία Του φύση είναι απαθής. Όμως «πως μπορεί να διανοηθεί κανείς ότι οι σταυρωτές μπόρεσαν και συνέλαβαν το δημιουργό του κόσμου και τον κρέμασαν στο σταυρό; Σίγουρα κάτι τέτοιο είναι αδιανόητο. Ωστόσο εξαιτίας της υποστατικής ένωσης των δύο φύσεων και της ταυτότητας της μιάς υπόστασης έχει γίνει πραγματικότητα. Ο Χριστός ο σαρκωμένος Λόγος είναι εκείνος που κρεμάστηκε πάνω στον σταυρό και έπαθε κατά την ανθρωπότητα. Ούτε η θεότητα έπαθε (γιατί είναι απαθής) ούτε η ανθρωπότητα μόνη (γιατί είναι ενωμένη υποστατικά με την θεότητα του Λόγου), αλλά έπαθε ο Ίδιος ο Λόγος, «ο εν ύδασι την γην κρεμάσας» κατά την ανθρωπότητα, δηλαδή σαρκί, βλ. Α´ Πετρ. 3,18 (Νίκου Ματσούκα, Δογματική και Συμβολικά θεολογία Β´, Θεσσαλονίκη 1996, σελ. 277.278).

5. Στο χριστολογικό δόγμα περί της αντιδόσεως των ιδιωμάτων, όπως το είπαμε παραπάνω, πρέπει να προσέχουμε να μην λέγουμε ότι αναφέρονται ιδιώματα της μιάς φύσεως στην άλλη φύση, αλλά αυτά αναφέρονται στο κοινό πρόσωπο των δύο φύσεων, στο πρόσωπο του Κυρίου Ιησού Χριστού. «Αφού ο Χριστός είναι αληθής Θεός και αληθής άνθρωπος δυνάμεθα να ονομάζωμεν το πρόσωπον αυτού με τα ονόματα εκάστης φύσεως· π.χ. ένθεν μεν Λόγος, Θεάνθρωπος, Μονογενής Υιός του Θεού, κ.λ.π., ένθεν δε Ιησούς ο από Ναζαρέτ, υιός Δαυίδ κ.λπ., όπως επίσης να αποδίδωμεν εις το κατά την θείαν φύσιν ονομασθέν πρόσωπον ανθρώπινα ιδιώματα και τανάπαλιν εις το κατά την ανθρωπίνην φύσιν ονομασθέν πρόσωπον του Χριστού θεία ιδιώματα» (Καρμίρης, Δογματική [Κατά τις πανεπιστημικές παραδόσεις του], Αθήναι 1995, σελ. 242).
Στα ανωτέρω προσθέτω μία ωραία και σημαντική περικοπή του μεγάλου δογματολόγου της Εκκλησίας μας, του αγίου Ιωάννου του Δαμασκηνός: Λέγει ο άγιος πατέρας: «Θεότητα μεν ούν λέγοντες, ου κατονομάζομεν αυτής τα της ανθρωπότητος ιδιώματα. Ου γαρ φαμέν θεότητα παθητήν ή κτιστήν· ούτε δε της σαρκός, ήτοι της ανθρωπότητος κατηγορούμεν τα της θεότητος ιδιώματα· ου γαρ φαμέν σάρκα, ήτοι ανθρωπότητα άκτιστον. Επί σε της υποστάσεως, καν εκ του συναμφοτέρου, καν εξ ενός των μερών ταύτην ονομάσωμεν, αμφοτέρων των φύσεων τα ιδιώματα αυτή επιτίθεμεν. Καί γαρ ο Χριστός, όπερ εστί το συναμφότερον, και Θεός και άνθρωπος λέγεται και κτιστός και άκτιστος και παθητός και απαθής. Καί όταν εξ ενός των μερών Υιός το του Θεού και Θεός ονομάζηται, δέχεται τα της συνυφεστηκυίας φύσεως ιδιώματα, ήτοι της σαρκός, Θεός παθητός ονομαζόμενος και Κύριος της δόξης εσταυρωμένος» (Έκδοσις ακρβής της Ορθοδόξου πίστεως, Βιβλ. ΙΙΙ, κεφ. Δ´, 997).

6. Τελείωσα, αγαπητοί μου φίλοι, και ευχαριστώ που με ακούσατε. Την καλή ομολογία στο πρόσωπο του Κυρίου μας Ιησού Χριστού εσείς να την κάνετε λέγοντας προς Αυτόν κάθε μέρα την πεντάλογο προσευχή: ΚΥΡΙΕ ΙΗΣΟΥ ΧΡΙΣΤΕ ΕΛΕΗΣΕ ΜΕ. Λέγοντας τον Ιησού Χριστό «Κύριο» τον ομολογείτε Θεό. Λέγοντάς τον έπειτα «Ιησού» τον ομολογείτε άνθρωπο. Ο Υιός του Θεού σαρκώθηκε, έγινε άνθρωπος και έλαβε το όνομα «Ιησούς». Αλλά ενώ ο Υιός του Θεού έγινε άνθρωπος δεν έπαυσε να είναι Θεός. Είναι Θεάνθρωπος. Αυτό το εκφράζει η ονομασία «Χριστός». Πραγματικά, η πεντάλογος αυτή προσευχή, που μας έρχεται από την εποχή των Αποστόλων, είναι μία σύντομη και δυνατή ομολογία πίστεως.

Γιά πλουτισμό ορθοδόξου θεολογίας συνιστώ σε όλους σας και ιδιαίτερα στους φοιτητές της θεολογίας, να διαβάσετε το τρίτομο έργο της Δογματικής του λαμπρού μακαριστού Καθηγητού και μεγάλου Ιεροκήρυκος Παναγιώτου Τρεμπέλα, καταγομένου από ᾽μας (από την Στεμνίτσα Γορτυνίας).

Σας εύχομαι να είστε Παναγιοσκέπαστοι